Siegfried Russwurm is als nieuwe voorzitter van de Duitse industriefederatie BDI iemand om serieus te nemen. Zijn aantreden valt samen met de machtswisseling in het Witte Huis. Heeft hij even geluk.

“De tijd van oog om oog, tand om tand is voorbij”, zegt Russwurm hoopvol in een zoomgesprek om het nieuwe jaar in te luiden. 2021 wordt heus niet gemakkelijk. Maar de relaties met de VS kunnen alleen maar beter. “Irrationaliteit maakt weer plaats voor gezond verstand.”

Het coronavirus is een grote uitdaging voor de wereldwijde economie en de overheidsfinanciën, zelfs in het zuinige Duitsland. Brexit is een pijnlijke nieuwe realiteit voor exportlanden Nederland en Duitsland.

Politiek zijn het onrustige tijden. Duitsland gaat na de Bondsdagverkiezingen in september een nieuw, Merkelloos tijdperk in. Maar het presidentschap van Joe Biden, dat is wél een opsteker.

“Het is te verwachten dat er minder olie op het vuur wordt gegoten en dat de algemene stemming zal verbeteren”, zegt Eric Heymann, econoom van Deutsche Bank in Frankfurt. “Europa en de VS zullen waarschijnlijk weer op een meer ontspannen manier met elkaar praten. Discussies over geopolitiek kunnen minder verward raken met handelskwesties.”

Beleggers
Voor beleggers die al jarenlang profiteren van de enorme monetaire rugwind van de centrale banken betekent dat meer rust. De financiële markten kunnen moeilijk bezwaar hebben tegen politieke stabiliteit.

Dat de beurzen in een goede stemming zijn is niet verwonderlijk, aangezien de meeste economen verwachten dat de economie sterk zal aantrekken terwijl het monetair beleid expansief blijft. Er wordt een sterk herstel verwacht door economen omdat de inhaalvraag groot is en veel huishoudens zich in een goede financiële positie bevinden. De overheid en veel werkgevers zorgen voor een vangnet, mensen geven weinig uit.

Door de lage rente op spaarrekeningen en de slechte rendementen met staatobligaties, hebben veel particulieren in Europa de aandelenmarkt herontdekt. Zelfs in het terughoudende Duitsland vinden jongere beleggers in recordaantallen de effectenbeurs. Institutioneel geld, deels via indexfondsen, blijft toestromen in een zoektocht naar rendement. Het jaagt de beurskoersen verder op.

De meeste analisten lijken ervan uit te gaan dat de rally dit jaar doorgaat. Brexit hing ook jarenlang als een onzekere factor boven de markt. Die onzekerheid ebt ook weg. Behalve de verkiezing van Biden wordt vooruitgelopen op het einde van de coronacrisis. “Na elke pandemie komt een opleving”, meent Christian Kahler, hoofdstrateeg bij DZ Bank. “De levensvreugde keert terug.”

Veel speelruimte
De economie van China is opvallend snel hersteld. In de VS wordt momenteel gewerkt aan een nieuw pakket van genereuze coronahulp vanuit de overheid. Joe Biden heeft door de machtsverschuiving in de senaat in ieder geval twee jaar veel speelruimte om met een groot pakket banen, investeringen en vooral ook groene energie te stimuleren.

“Het wordt een zeer expansief beleid”, zegt econoom Jens Südekum uit Düsseldorf. “Voor het geld dat komende tijd in de VS wordt uitgegeven, heeft Biden andere prioriteiten: minder militaire uitgaven en minder belastingverlagingen voor de rijken zoals bij voorganger Trump.”

Südekum verwacht overheidsstimuleringen in de infrastructuur, de gezondheidszorg, onderwijs en klimaat. “De kans is groot dat de Amerikaanse economie hierdoor aanzienlijk zal aantrekken, ook de beurzen anticiperen hier vol op. Duitse bedrijven kunnen hiervan meeprofiteren, zoals ze dat in het verleden vaak hebben gedaan.”

Duitsland en zijn autobedrijven waren vier jaar lang mikpunt van pestkop Trump. Hij klaagde over het eenrichtingsverkeer van Duitse auto’s richting de Verenigde Staten en zijn voormalige woonplaats New York in het bijzonder. “Als je Fifth Avenue afgaat, heeft iedereen een Mercedes Benz voor zijn huis, niet waar? Hoeveel Chevrolets zie je in Duitsland? Niet veel, misschien wel helemaal geen enkele”, zei hij.

Trump beweerde dat de Duitsers tegen dumpprijzen BMW’s, Mercedessen en Volkswagens op de Amerikaanse markt verkochten. Onzin, zegt Russwurm. De dreiging van sancties tegen de autobedrijven is naar zijn inschatting voorbij. “President Biden zal de Duitse automerken op Fifth Avenue niet tellen. Ik verwacht dat hij weet dat BMW heel veel auto’s bouwt in de VS in Spartanburg en Mercedes in Tuscaloosa.”

De Duitse autobazen hebben meermaals proberen uit te leggen aan Trump hoe belangrijk de Amerikaanse fabrieken zijn voor de Duitse autobouwers, maar hij deed doorgaans alsof hij het niet begreep. Russwurm onderstreept: de Duitsers hebben honderdduizenden Amerikanen voor zich werken in de fabrieken in de Verenigde Staten.

Voor veel Duitse bedrijven zijn de Verenigde Staten de belangrijkste afzetmarkt of een van de grootste gebleven ondanks de verzuurde relatie. Siemens, Adidas, Henkel, Volkswagen, Allianz, Merck, BMW en Daimler zijn daar bekende voorbeelden van. De grotere Duitse beursfondsen zijn net als de grote Nederlandse voor meer dan de helft van de omzet afhankelijk van andere continenten. Zij zijn doorgaans ook in de VS gevestigd, daarmee zijn het dus net als Philips, Shell en Ahold ook deels Amerikaanse bedrijven. Dat betekent dat ze ook hebben geprofiteerd van het beleid van Trump.

Krenkende woorden
“Het lijdt geen twijfel dat Trump voor veel onzekerheid heeft gezorgd op het gebied van het handelsbeleid”, zegt Gabriel Felbermayr, directeur van het Institut für Weltwirtschaft in Kiel. “Maar zijn fiscale beleid en de verschillende deregulerende maatregelen zorgden wél voor groei.”

De Oostenrijkse econoom wijst erop dat de Amerikaanse economie in de Trump-jaren veel sneller groeide dan de stroperige Duitse economie. “De stijgende inkomens in de VS hebben geleid tot een grotere vraag naar Duitse producten. DAX- en MDAX-bedrijven die in de VS produceren, hebben vooral geprofiteerd van het pro-business beleid van Trump.”

Ondanks de krenkende woorden van de vastgoedman waren de afgelopen jaren helemaal niet slecht voor Europese exporteurs. In 2019 bedroeg de Duitse export naar de Verenigde Staten volgens de Bundesbank 113,5 miljard euro, tegenover 102,8 miljard euro vier jaar eerder. De export is van 2017 tot 2019 met 6 procent gestegen.

“Er waren aanzienlijke dalingen in de export van producten die onderworpen zijn aan strafheffingen, bijvoorbeeld staal- en aluminiumproducten of gedistilleerde dranken. Maar de zaken in de VS zijn over het algemeen zeer goed gegaan”, zegt Felbermayr.

Maar dat had natuurlijk meer kunnen zijn, zegt Eric Heymann, econoom van Deutsche Bank. “In de staal- en aluminiumindustrie zijn de tarieven verhoogd. De dreiging van hogere tarieven voor de invoer van auto’s uit de EU was een zwaard van Damocles voor de sector. De handelsconflicten hebben een negatief effect gehad op de investeringsbereidheid van bedrijven. Een snelle verbetering is vrij onwaarschijnlijk, ook al verwacht ik een sterk economisch herstel als de coronacrisis onder controle wordt gebracht door massale vaccinaties.”

Bidens plannen
Carsten Brzeski, econoom van ING, zegt dat de Duitse industrie op korte termijn zeker zal profiteren van Bidens plannen en het mondiale herstel, en op langere termijn van duurzaam beleid in de VS. Maar tegelijkertijd kunnen andere sectoren het lastiger hebben, zoals de automakers en farmabedrijven, waarschuwt de Duitslandexpert.

“In de productie van het coronavaccin heeft Duitsland vooralsnog de boot gemist. De wereldeconomie verandert bovendien, en beweegt steeds meer weg van pure maakindustrie, waar Duitsland traditioneel sterk in is, naar hightech en diensten. Deze transitie gaat niet zonder verliezers. Dat pleit dus meer voor stockpicking dan voor een index belegging.”

Südekum maakt ook een voorbehoud. Een goednieuwsshow kan bedrijven lui maken in tijden van grote en razendsnelle veranderingen. “Een stimulans van de buitenlandse vraag komt Duitse bedrijven misschien goed uit. Maar ze zullen minder geprikkeld worden hun noodzakelijke transformatie van hun bedrijfsmodellen verder door te trekken. Waarom de auto van de toekomst ontwikkelen als je massaal oude cashcows naar Amerika kunt exporteren? Als deze mentaliteit overheerst, zal de Duitse industrie uiteindelijk de boot missen.”

Een andere punt van zorg bij ondernemingen en hun aandeelhouders is dat de Democraten vrijwel zeker de vennootschapsbelasting verhogen en de versoepelde regelgeving voor bedrijven weer zullen aanscherpen. “Dit zal dit een negatief effect hebben op de winsten van ondernemingen en dus op de aandelenkoersen”, voorspelt Felbermayr. Het verpest volgens hem zelfs de goede stemming. “Dit heeft waarschijnlijk een sterker negatief effect dan het positieve van een kalm en voorspelbaarder beleid.”

De export blijft belangrijk voor landen als Duitsland en Nederland. Maar hoge groeicijfers zijn niet waarschijnlijk, zegt Felbermayr. “De trend is regionalisering. De Duitse industrie zal komende jaren in toenemende mate in de belangrijkste afzetmarkten eigen productiestandplaatsen opbouwen die goeddeels zelfstandig kunnen functioneren.”

Op het gebied van de globalisering en de wereldhandel is de groei de afgelopen jaren al afgevlakt, zegt Heymann. “Dat is nadelig voor exportgerichte landen als Duitsland en Nederland. Het stimuleert bedrijven om hun productie naar lokale markten verplaatsen. Tarieven en andere handelsbeperkingen kunnen dan ook worden omzeild.”

De econoom van Deutsche Bank neemt de autofabrikanten als voorbeeld. “Ik ben fundamenteel wél optimistisch over de Duitse automobielindustrie. We hebben in het verleden vaak gezien dat bedrijven in sommige technologieën niet de snelste waren, maar dat ze in de tweede ronde tot de beste behoorden. De bedrijven genereren een aanzienlijk deel van hun omzet in China of de VS, dynamische, relatief snelgroeiende economieën met een jongere bevolking. Ik denk kortom dat de vooruitzichten voor de automobielindustrie beter zijn dan de vooruitzichten voor Duitsland als vestigingsplaats.”

Beleggers kunnen blij zijn dat in de internationale samenwerking waarschijnlijk weer een stap vooruit wordt gezet in plaats van achteruit. Heymann tempert hoge verwachtingen: “Met de nieuwe Amerikaanse regering kan er tussen Europa en de VS opnieuw zeker een fundamentele erkenning komen dat de handel goed is voor beide partijen. Maar het is onwaarschijnlijk dat er snel vooruitgang wordt geboekt op weg naar een nieuwe vrijhandelsovereenkomst. Geduld is geboden.”

Volgens BDI-voorman Russwurm vergemakkelijkt de verkiezing van Biden de weg naar “multilaterale oplossingen” en “gezamenlijke initiatieven voor eerlijke concurrentie op de wereldmarkten”. Maar de voormalige Siemens-bestuurder waarschuwt dat Duitsland niet moet denken dat vrijhandel weer de dominante ideologie wordt. “We moeten niet achterover leunen. De slogan Buy American komt van de Democraten, en de nieuwe president moet daar rekening mee houden.”